UYKU BOZUKLUĞU

Uyku Bozukluğu Nedenleri Ve Tedavisi

Uyku bozuklukları; uykunun kalitesini ve miktarını etkileyen patolojik durumlardır. Uyku bozukluklarının birden fazla nedeni vardır. Kişinin fiziksel ve zihinsel sağlığı uykunun kalitesini etkileyen en önemli faktörlerdir. Bunların yanı sıra günlük yaşanılan stresli olaylar da geceleri uykuya dalmakta zorluk yaşanmasına neden olabilir. Uyku bozukluklarının belirtileri spesifiktir. Kişinin uykusuzluğa bağlı yorgun ve halsiz hissetmesi, gündüz saatlerinde karşı konulmaz bir uyku isteği ve sık sık uyku molaları yapmak en yaygın belirtilerdir. Tedavisinde hastalığın ciddiyetine ve türüne göre farklı yöntemler uygulanır. Uyku bozukluğu; ilaç tedavis, uyku hijyeni, bilişsel davranışçı ve parlak ışık terapisi ile tedavi edilebilir. Uykuya dalmakta uzun süreli bir zorluk yaşıyorsanız ve bu durum günlük sosyal ilişkilerinizi ve iş performansınızı olumsuz etkilemesi durumunda uzman bir doktordan yardım alınız.

Uyku Bozukluğu Nedir?

Uyku bozukluğu; geceleri vücudun ihtiyacı olan yeterli ve kaliteli dinlenmeyi olumsuz etkileyen durumlar için kullanılır. Herkes zaman zaman uykuya dalmakta sıkıntılar yaşayabilir. Ancak gündüz aktiviteleri olumsuz etkileyecek düzeyde sorun yaşamak uyku bozukluğunun bir işareti olabilir. Uyku bozukluklarını uykunun; zamanı, süresi ve kalitesi üzerinde olumsuz etkilere neden olur.

Uyku Bozukluğu Neden Olur?

Kişinin yeterli ve kaliteli bir uyku uyumamasının birçok sebebi olabilir. Uyku bozuklukları kişiden kişiye değişen nedenleri vardır. Çünkü uyku kalitesini ve süresini kişinin fiziksel ve zihinsel sağlığı, yetiştirilme tarzı ve günlük hayatta yaşanılan olaylar etkiler. Uyku bozukluğu nedenleri şunlardır:

• Kaygı ve stresli olaylar
• Kalp hastalığı, astım, psikolojik bozukluklar ve sinir hastalıklar
• Genetik faktörler
• İlaçların yan etkisi
• Gece vardiyası
• Uyumadan önce kafein ve alkol alımı

Uyku Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?

Uyku bozukluklarının çok fazla çeşidi vardır.  Uyku bozuklukları; kişiyi nasıl etkilediği, etkilenen sistem ve ortaya çıkardığı semptomlar dikkate alınarak sınıflandırması yapılmıştır. Yaygın olarak meydana gelen uyku bozuklukları şunlardır:

• İnsomnia:Uykuya dalmakta ve uykuyu sürdürmede güçlük yaşanmasıdır. İnsomnia hastaları erken uyanır ve geceleri de uykusundan uyanarak sonrasında uykuya dalmakta zorluk yaşar. Bu nedenle hastada kronik uykusuzluğa neden olur.
• Obstrüktif uyku apnesi:Uyku sırasında nefes borusunda tıkanma meydana gelir ve hava akışı durur. Nefes almanın durması kanda ve beyinde oksijen seviyelerinin düşmesine neden olur. Bunun sonucunda ise kişi uykudan uyanır. Kişinin uykudan uyanması hayatını kurtarır fakat bu olay sonucunda uykusu bölünür. Kişi devamında uykuya dalmakta güçlük yaşayabilir.
• Narkolepsi:Gündüz saatlerinde kontrol edilmesi imkansız olan aniden uykuya dalma durumudur. Narkolepsi kişinin günlük işleyişini, çalışma performansını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyen bir bozukluktur.
• Hipersomni:Gündüz vakitlerinde kişinin aşırı uykulu hissetme halidir. Kişi aşırı uykunun yanı sıra yorgunluk ve halsizlikte hisseder.
• Parasomnia:Uykuya eşlik eden olaylar anlamına gelen parasomnia; kişinin uyku sırasında istenmeyen davranış ve deneyim yaşamasıdır. Parasomnilerin; REM (Hızlı Göz Hareketi) ve REM olmayan parasomniler olmak üzere iki farklı gruba ayrılır. REM ve REM olmayan uyku; uykunun aşamalarıdır. REM uykusu kişinin rüya gördüğü aşamdır. REM olmayan uyku ise kişinin kolay uyanabileceği aşamadır. REM olmayan uykuda kişi uyurgezerlik gibi fiziksel davranışlar deneyimleyebilir.
• Huzursuz bacak sendromu:Uykuya dalma veya uyku sırasında bacakları sürekli hareket ettirme ve kaşıma isteğine neden olan sinirsel uyku bozuKluğudur.
• Uyku felci:Kişinin uyurken ve uyandıktan sonra kısa bir süre hareket etmesini ve konuşmasını engelleyen nadir görülen uyku bozukluğudur. REM uykusunda geçici felç görülür.
• Sirkadiyen ritim bozuklukları:Sirkadiyen ritim; vücudun 24 saatlik bir zaman dilimine göre kendi iç saatini düzenlenmesidir. Sirkadiyen ritim vücudun fizyolojik çalışmasını etkileyen bir durumdur. Uyku-uyanıklık döngüsünün biyolojik saate göre olmaması sonucunda sirkadiyen ritim bozuklukları meydana gelir.

Uyku Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Uyku bozukluğu belirtileri hastalığa özgüdür. En yaygın belirtisi gündüzleri aşırı uykulu olma ve geceleri uykuya dalmakta güçlük çekmektir. Uyku bozukluğu yaşayan kişilerde meydana gelebilecek diğer belirtiler şunlardır:

• Her gece düzenli olarak uyanma ve sonrasında uykuya dalmakta zorluk yaşamak.
• Gün içerisinde sık sık uyumak istemek.
• Gündüz saatlerinde uyku molası vermek.
• Uyku sırasında kol ve bacakları hareket ettirmek.
• Düzensiz uyku-uyanıklık döngüsüne sahip olmak.
• Uykudan uyandıktan sonra hareket edememek.
• Uyku sırasında horlama, nefes nefese kalmak.
• Duygu yönetiminde güçlük hissetmek.
• Günlük aktivitelerinde ve iş yerinde sık sık kazalar yaşamak.
• Günlük aktiviteleri yaparken zorluk yaşamak.

Uyku Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Uyku bozukluğu tedavileri hastalığa göre değişir. Bazı uyku bozukluklarında tedaviye gerek olmaz. Ancak bazıları ise ömür boyu tedavi gerektiren ciddi durumlar olabilir. Uyku bozukluklarının tedavisi için bilişsel davranışçı terapi, parlak ışık terapisi, uyku hijyeni ve ilaç tedavisi mevcuttur.

Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel davranış terapisi; düşünce ve davranış biçimini değiştirmeyi amaçlayarak sağlık sorunlarını yönetmede yardımcı psikoterapi çeşididir. Uyku bozukluklarında yaygın olarak kullanılan bir tedavi yöntemidir. Kişinin kendisini iyi hissetmesini sağlayacak yeterli ve kaliteli uykuyu alamayan uyku bozukluğu hastalarında uygulanır. Genellikle insomnia hastalarında uygulanır. Seansların sayısı hastalığının ciddiyetine ve türüne göre değişir. Seanslarda uyku bozukluklarına neden olan düşünceleri ve uykuya dalmayı zorlaştıran davranışları değiştirmek amaçlanır.

Parlak Işık Terapisi

Fototerapi olarak da adlandırılan parlak ışık terapisi; sirkadiyen ritim bozuklukları tedavisinde kullanılan bir metottur. Bu tedavi yönteminde uyku-uyanıklık döngüsü normal kabul edilen zaman aralığına çekmek amaçlanır. Genellikle geceleri geç uyuyan ve sabahları uyanmada güçlük yaşayan kişilerde sabah saatlerinde ışık terapisi uygulanır. Normal uyku periyodu sağlansa bile bir süre daha ışık terapisi devam ettirilmelidir.

İlaç Tedavisi

İlaç tedavisi o anki uyku ihtiyacınızı almanıza belki yardımcı olabilir ancak uzun vadeli bir çözüm yöntemi değildir. İlaç tedavisi hastalığı ve semptomları ortadan kaldırmaz. Bu nedenle uyku ilaçları kısa vadeli dönemlerde yeterli dozda kullanmak uykusuzluk problemleri için ideal bir çözümdür. Genellikle ilaç tedavisi bilişsel davranışçı terapi ve sağlıklı yaşam tarzı müdahalesi ile birleştirilerek reçete edilir. Ayrıca uyku ilacı kullanmadan önce uzman bir hekime danışınız.

Uyku Hijyeni

Uyku hijyeni; kaliteli ve yeterli uyku alınmasını sağlayan sağlıklı yaşam tarzı faktörlerini ifade eder. Uyku bozukluklarının bazıları uzun süreli kötü uyku alışkanlıklarından kaynaklanır. Bu nedenle bazı davranış değişiklikleri ile uyku kalitesini ve süresini arttırmak mümkündür. Uyku bozukluklarını önlemek ve yönetmek için şunlar yapılabilir:

• Biyolojik saatine uygun uyku- uyanıklık döngüsü oluşturulmalı.
• Gündüz uykularından kaçınılmalı.
• Yatakta geçirilen süre uzun olmamalı.
• Yatak odanız soğuk veya sıcak olmamalıdır. Karanlık ve sessiz olmalıdır.
• Yatmadan önce ekrana bakmaktan kaçınılmalı.
• Sürekli saate bakmamak için yatak odasına duvar saati asılmamalı. Cep telefonu ve tablet gibi teknolojik aletler yatağın yakınına konulmamalı.
• Sigarayı bırakın, alkol ve kafein sınırlandırılmalı. Kafein mümkün olduğunca sabah saatlerinde tüketilmeli.
• Sabah saatlerinde düzenli olarak egzersiz yapılmalı.
• Uykuya dalmadan önce rahatlatıcı etkinlikler yapılabilir.
• Günlük yaşamda maruz kalınan stres azaltılmalıdır. Stresle başa çıkma yöntemleri öğrenilmelidir.

Kaynakça

1. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11429-sleep-disorders
2. https://www.nhs.uk/every-mind-matters/mental-health-issues/sleep/
3. https://medlineplus.gov/sleepdisorders.html
4. https://www.webmd.com/sleep-disorders/understanding-sleep-problems-treatment
5. https://www.psychiatry.org/patients-families/sleep-disorders/what-are-sleep-disorders
6. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sleep-disorders/symptoms-causes/syc-20354018
7. https://www.cancer.gov/rare-brain-spine-tumor/living/symptoms/sleep-disturbance
8. https://www.healthdirect.gov.au/insomnia
9. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24443-obstructive-sleep-apnea-osa
10. https://www.verywellmind.com/excessive-sleeping-definition-symptoms-traits-causes-treatment-6745965
11. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12147-narcolepsy
12. https://www.healthdirect.gov.au/sleep-paralysis
13. https://www.verywellmind.com/parasomnias-definition-causes-symptoms-sleep-disorders-5217648
14. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9497-restless-legs-syndrome
15. https://www.helpguide.org/articles/sleep/therapy-for-sleep-disorders.htm
16. https://stanfordhealthcare.org/medical-conditions/sleep/advanced-sleep-phase-syndrome/treatments/bright-light-therapy.html#:~:text=Bright%20light%20therapy%20is%20used%20to%20gradually%20shift%20sleeping%20patterns,to%20achieve%20the%20desired%20effect.
17. https://www.healthdirect.gov.au/insomnia
18. https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/sleep-hygiene
19. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12115-circadian-rhythm-disorders
20. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/circadian-rhythm